شهر هوشمند و تاثیر آن بر زندگی روزمره

برخی هم برای حل بحران محیط زیست به یک نوع مهندسی متفاوت روی آوردهاند که من آن را cosmetic یا بزکسازی نام نهادهام؛ حال آنکه این کارها بیفایده و سطحی است. نصر بازگشت به سنت را که دستکم براساس ترتیب تاریخی تکنولوژیهای سنتی و مدرن، نوعی واپسروی و عقبنشینی است و فینبرگ جایگزینی تکنولوژیهای موجود با تکنولوژیهای جدیدتر و اصلاحشده را پیشنهاد میکند که البته نگاه فینبرگ نسبت به نگاه نصر، نوعی پیشرویِ اصلاحشده در مسیر تکنولوژی است؛ گوگل البته یک نقطۀ مشترک در این دو نوع راهکار دیده میشود و آن این است که به هر حال هر دوی این نگرشها، نوعی تکنولوژی جایگزین را در مقابل تکنولوژی مدرنِ کنونی معرفی میکنند و از این حیث، هر دوی آنها در مقابل رویکردهایی قرار میگیرند که به تکنولوژی جایگزین نمیاندیشند؛ بلکه یا بهکلی هرگونه تکنولوژی را رد میکنند و یا ناامیدانه تنها برای وضع بشر سوگواری میکنند و برنامهای برای اصلاح ندارند. به نظر مارکوزه، خردگرایی تکنولوژیک همۀ ابنای بشر را به موجوداتی تکبعدی و همانند تبدیل کرده است که صرفاً با نگاهی محاسباتی، جهان اطراف خود را اعم از انسانها و طبیعت، به چشم شیء و ابزار نگاه میکنند و تنها در پی ارضای حس سلطهجویی خود هستند؛ درنتیجه به سمت مصرفگرایی کشیده میشوند (مارکوزه، 1378: 157-158). بنابراین تکنولوژی به طور عام، یکی از ابزارهای مدرنیته برای تبدیل همۀ انسانهای مدرن به موجوداتی تکبعدی، سلطهجو و مصرفگرا و بهطور خاص، ابزاری برای انسانهای قویتر برای استثمار انسانهای ضعیف است.

او تحلیل تاریخی خود از تکنولوژی را در دو سطح متفاوت، با عنوان نظریۀ ابزاریسازی (Instrumentalization) ارائه میکند: «سطح رابطۀ کارکردی اصیل ما با واقعیت و سطح طراحی و اِعمال» (Feenberg, 2005, p. او نظریۀ انتقادی خود را یکی از نظریات انتقادی در ادامۀ نظریات کسانی همچون مارکس، دیویی، مارکوزه و لنگدان وینر میداند. ما صبر خود را از دست داده ایم. به دیگر سخن، اگر وضعیت فعلی تکنولوژی نابسامان است، به سبب انحصار طراحی و تولید آن در دست طبقۀ سرمایهدار و تحمیل ارزشها و تمایلات ایشان است و هر زمان که سایر مردم در مقابل این روند مقاومت کردهاند، تکنولوژی تاحدودی اصلاح شده است. نظارتها و مراقبتهایی هم که گاهی از سوی دولتها و برخی نهادها در کشورهای صنعتی و دیگر کشورها ادعا میشود، خیلی ضعیف است. کمپانی آمازون نیز اخیرا از ثبت اختراع مربوط به انبارهای شناور خود خبر داد که فرایند تحویل کالاها و محصولات خود را متحول میسازد. نصر چنین سفارشی نمیکند؛ گرچه چنین روشی را در صورت فراهمبودن شرایط لازم، مانند زندگی روستایی با سبک زندگی سنتی تحسین میکند (Nasr, 2007, P. 104). بااینحال سفارش او، پرهیز حداکثری است؛ یعنی معتقد نیست که از همۀ انواع تکنولوژی پرهیز شود و حتی برای حمل و نقل از چهارپا استفاده شود؛ زیرا به هر حال، خواست الهی ما را در این برهۀ زمانی قرار داده است که حمل و نقل با خودرو انجام میشود و «من نمیتوانم همانند اجدادم در کاشان، با الاغ به مدرسه بروم» (Nasr, 2007, P. 100)؛ اما این بدان معنا نیست که در برابر همۀ انواع تکنولوژی نیز بدون هیچگونه تأملی و بهصورت کورکورانه، تسلیم شد و بدون توجه به نیازها و عواقب کار از آنها استفاده کرد (Nasr, 2007, P. 100)؛ برای مثال مهندسی ژنتیک و کشاورزی تجاری تکنولوژیک (Nasr, 20007, P. 103)، تلفن همراه (Nasr, 2007, P. 104)، و اختلاط معماری مدرن با معماری سنتی که ویژگی بارز این وضعیت، زشتی و نفرتانگیزی آن است (نصر، 1386: 372) مواردی هستند که خطرشان کاملاً آشکار است و باید از آنها حذر کرد.

گسترش صنعت هستهای، در جهانی که کشورهای زیادی دلایلی خوب برای دستیابی به سلاح هستهای دارند، سرانجام برای حوزۀ انرژی مشکل درست میکند (Feenberg, 2007, p. سالیان درازی است رباتها در راه اندازی اتوماسیونها نقش اصلی را بر عهده داشته و توسعه صنعت را سبب شدهاند. فینبرگ بهصراحت میگوید تکنولوژی مدرن، ارزشهای جدیدی را خلق کردند و ارزشهای اخلاقی پیشین رنگ باختند؛ بااینحال، این ارزشباری تکنولوژی، امری قطعی و تغییرناپذیر نیست و همانگونه که در روزگاری، سرمایهداران و تکنوکراتها ارزشهای مدّنظر خود را از راه تکنولوژی بر جامعه تحمیل کردند، میتوان با نظامهای جدید تکنیکی ارزشهای پیشین را احیا کرد (Feenberg, 2005, p. اما بخش دوم راهکار نصر، این است که علاوه بر مقاومت در برابر تکنولوژیهای مدرن، باید تکنولوژیهای سنتی را حفظ و احیا کرد؛ برای مثال، حفظ معماری و طراحی شهرهای سنتی از اولویتهای این حرکت هستند که بر روابط انسانی، حملونقل و استفاده از انرژی، تأثیر مثبت میگذارند (نصر، 1386: 387-403؛ Nasr, 2007, P. 103). اولویت مهم دیگر، حفظ و احیای کشاورزی سنتی است (Nasr, 2007, P. 103). همچنین تولید سنتی اشیا به شیوۀ هنرمندانه باید احیا شود تا هنرهایی نظیر فرش دستباف ایرانی که متحمل آسیب فراوان شدهاند و در معرض نابودیاند، به صحنۀ زندگی بازگردند.

تکنولوژی مدرن تأثیری منفی دارد و این تأثیر منفی، همراه با شمار فراوانی از تکنولوژیهای جدید، دهها و صدها برابر میشوند؛ زیرا هرچه تکنولوژی بیشتری باشد، طبیعتاً تأثیر منفی بیشتری بر محیط طبیعی و همچنین اذهان و نفوس میگذارد (Nasr, 2007, p. خرید و استفاده از چنین محصولاتی، نوعی کمک به ابقای این تکنولوژیهای سنتی است (Nasr, 2007, p. راهکار اصلی نصر برای مواجهه با این شرایط دشوار، بازگشت به زندگی سنتی است؛ یعنی نخست، تسلیمنشدن در برابر زندگی تکنولوژیک و دوم، حفظ و احیای تکنولوژیهای سنتی که ماهیتاً با تکنولوژی شهر تکنولوژِي متفاوت است. که هرکدام نقشی متفاوت را برای شما ایفا خواهند کرد. کودکی که در لباس آبی خود را چون ماهی در دریا یا کبوتر در آسمان توصیف میکند و یا سخن نیک و بد را شیرین و تلخ توصیف میکند هم استعاره به کار برده است. آگاهی زیستمحیطی هرگز بالاتر از اکنون نبوده است؛ اما هیچ کاری جدی برای مقابله با فجایع در شُرُف وقوعی چون پدیدۀ گرمشدن جهانی انجام نشده است. باید از اشکال فناوری جایگزین استقبال کرد و از نهادهایی نظیر مؤسسۀ کیمیای نو (New Alchemy) در کیپکاد امریکا تعریف و تمجید کرد؛ اما این کارهای عظیم علمی و مهندسی بهتنهایی حلال مشکلات نخواهند بود.